Czym jest zachowek?
Zmiany w prawie spadkowym, które Polacy odczują najsilniej dotyczą zachowku, czyli pieniędzy, które ustawowo należałyby się najbliższym krewnym zmarłego w sytuacji, gdyby nie sporządził on testamentu. Zwyczajowo jest to 50 proc. tego, co przypadłoby dziedziczącemu, gdyby spadek nie był uregulowany osobnym dokumentem. W sytuacji, gdy dziedziczący jest trwale niezdolny do pracy lub jest osobą nieletnią, może liczyć na 2/3 wartości udziału spadkowego. Zobowiązana do zapłacenia zachowku jest osoba, która dziedziczy na mocy testamentu.
Dlaczego zachowek jest kłopotliwy dla spadkobiercy?
Kłopot z opłacaniem zachowku dotykał wiele rodzinnych firm, w których majątek trafiał tylko do jednego spadkobiercy a jego krewni - np. rodzeństwo - domagali się spłacenia swojej części. W sytuacji, gdy udziały w firmie wyceniane są na miliony złotych, spadkobierca może znaleźć się w sytuacji konieczności wypłacenia ogromnych kwot osobom uprawnionym do zachowku. Zdarza się, że dziedziczący nie dysponuje w danej chwili tak dużymi pieniędzmi i staje wobec konieczności sprzedania udziałów w firmie lub zaciągnięcia kredytu. W podobnej sytuacji może znaleźć się zresztą każda osoba, która uzyska spadek na mocy testamentu, nawet gdy będzie to np. mieszkanie czy samochód.
Co się zmieni w dziedziczeniu rodzinnych firm?
Nowelizacja przepisów stworzyła właścicielom firm możliwość powołania fundacji rodzinnej. Jej zadaniem jest gromadzenie funduszy i zarządzanie nimi w interesie beneficjentów. Fundatorzy wnoszą do fundacji majątek, ale równocześnie przestają być jego właścicielami, co powoduje odizolowanie aktywów od ryzyka biznesowego, prawnego czy podatkowego. Kluczowe dla prawa spadkowego jest jednak to, że majątek fundacji rodzinnej nie będzie się wliczał do masy spadkowej a po upływie 10 lat nie będzie uwzględniany w zachowku.
Co więcej, jeżeli część pieniędzy fundacji zostanie wypłacona osobom nieuwzględnionym w testamencie, ale mającym prawo do zachowku, ta kwota będzie naliczana już na poczet zachowku. Z kwoty należnej po śmierci spadkodawcy odjęte zostaną także koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego, jeżeli takie ciążyły na zmarłym. Dzięki temu firmy rodzinne będą miały większą szansę ocalenia swojej integralności.
Czy fundacje rodzinne rozwiążą problem zachowku?
Wielu przedsiębiorców ma wątpliwości co do tego, czy powoływanie rodzinnych fundacji pozwoli zażegnać problemy, związane z zachowkiem. W przepisach przewidziano bowiem 10-letni okres, kiedy pominięci w testamencie spadkobiercy mogą upomnieć się o należną im część majątku. Fundacja nie daje także założycielowi pełnej możliwości rozdysponowania całego majątku pomiędzy zstępnych. Z tego powodu niektórzy przedsiębiorcy decydują się zakładać fundacje za granicą i, jak przewidują eksperci, ten trend prawdopodobnie nie ulegnie zmianie.
Co się zmieni w płaceniu zachowku?
Nie tylko osoby dziedziczące rodzinne firmy wpadały w tarapaty finansowe, związane z koniecznością wypłacenia zachowku. Zdarzało się to w wielu rodzinach. Z tego powodu wprowadzono zmiany w prawie, które dają możliwość rozłożenia zachowku na raty lub wystąpienia o jego obniżenie. Raty miałyby być spłacane przez dziedziczącego w okresie 5 lat, a w wyjątkowych sytuacjach – 10 lat. Przepisy nie będą jednak działały automatycznie. Gdy uprawniony do zachowku wystąpi do sądu o jego wypłacenie, dziedziczący w odpowiedzi na pozew może poprosić o rozłożenie go na raty. Ma także prawo nie zgodzić się z koniecznością spłacenia pozywającego, co gwarantowały przepisy już w poprzednim kształcie.
Komu przysługuje zachowek i czy można się go zrzec?
Zgodnie z polskim prawem, zachowek przysługuje zstępnym, czyli dzieciom, wnukom, współmałżonkom oraz rodzicom zmarłego, którzy w przypadku dziedziczenia ustawowego mieliby prawo do spadku. Mają oni jednak możliwość zrzeczenia się zachowku, która do tej pory była zwyczajowa, a od 22 maja jest regulowana przepisami. Zgodnie z nimi, zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Z kolei zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć. Ta możliwość znajdzie zastosowanie głównie w sytuacjach, gdy jeden ze zstępnych zrzeka się dziedziczenia tylko w sytuacji, gdy będzie dziedziczyć wyznaczona osoba. Jeżeli w testamencie znajdzie się zapis, przekazujący majątek komuś innemu, wówczas zstępny będzie mógł wystąpić o zachowek.
źródło: Business Insider
oprac. Zuzanna Ćwiklińska
fot. envato elements
