Co to są dożynki i jakie są ich początki?
Dożynki to święto, w trakcie którego rolnicy dziękują za pomyślne ukończenie żniw oraz prac w polu. Inaczej nazywamy je Świętem Plonów lub Wieńcem. Są różne rodzaje tego wydarzenia: sołeckie, parafialne, gminne, powiatowe oraz wojewódzkie. Odbywają się także dożynki o charakterze ogólnopolskim.
Kiedy odbywają się dożynki?
To święto słowiańskie oryginalnie odbywało się w równonoc jesienną, czyli 23 września. Obecnie dożynki najczęściej organizuje się już miesiąc wcześniej, począwszy od weekendu po 15 sierpnia. Zdarza się jednak, że obchody w poszczególnych miejscowościach wyznaczane są na wrzesień.
Jakie są elementy dożynek?
Najważniejszym elementem dożynek jest wieniec, wyplatany z zebranych plonów. Wcześniej był niesiony przez jedną ze żniwiarek, za którą podążał uroczysty orszak od świątyni do domu gospodarza, ale dzisiaj ma przede wszystkim wymiar symboliczny.
Istotny dla tego wydarzenia jest też chleb, który tradycyjnie powinien być wypiekany z mąki z zebranego zboża. Zazwyczaj jest on zanoszony przez Starostę i Starościnę dożynek do Gospodarza, najczęściej kapłana, który go święci. Jeżeli wydarzenie ma charakter świecki, wówczas rolę odebrania chleba przejmuje przedstawiciel lokalnej władzy. Później pieczywo jest dzielone między uczestnikami wydarzenia.
Charakterystycznym elementem są również witacze dożynkowe, czyli słomiane kukły, formowane w kształt człowieka, zwierząt czy np. maszyn rolniczych.
Ponadto do dawniejszych obyczajów dożynkowych należało pozostawianie na polu ostatniej kępki zboża, którą różnie nazywano w poszczególnych regionach: na Mazowszu i Podlasiu określano ją przepiórką, na Kresach Wschodnich – perepełką. Miała ona zapewnić ciągłość urodzaju.
Dożynki prezydenckie w Spale
Co roku odbywają się również wyjątkowe dożynki prezydenckie. Pierwszy raz miały miejsce w Spale już w 1927 r. dzięki prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej Ignacemu Mościckiemu. Po wybuchu II wojny światowej przestano je organizować, jednak tradycja została wznowiona.
Tegoroczne dożynki prezydenckie odbędą się 23-24 września w Warszawie. Uczestniczyć w nich będą prezydent Andrzej Duda oraz jego żona, Agata Kronhauser-Duda. Zgodnie z tradycją dzień przed nimi pojawia się „Konkurs na najładniejszy wieniec dożynkowy o nagrodę Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej”, w którym biorą udział grupy z poszczególnych województw.
W zeszłym roku uroczystość rozpoczęła się mszą świętą, po której nastąpił przemarsz korowodu dożynkowego. Następnie miał miejsce ceremoniał dożynkowy, podczas którego podano prezydentowi chleb, a później – otańczenie pary prezydenckiej. Od 2017 roku udział biorą tancerze Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze”.
Dożynki Jasnogórskie
Najbardziej znane są dożynki na Jasnej Górze, na które zmierza Ogólnopolska Pielgrzymka Rolników. Trwają one dwa dni i mają charakter ogólnokrajowy. Związane są z wielowiekową tradycją chłopską. Można na nich zobaczyć Krajową Wystawę Rolniczą, podczas której prezentowane są zbiory, zwierzęta hodowlane oraz organizowana jest sprzedaż, np. krzewów.
Co się robi na dożynkach?
Dożynki, jeśli mają wymiar religijny, zazwyczaj otwierają się specjalną liturgią. Na części festiwalowej prezentowane są tegoroczne zbiory, zazwyczaj owoce i warzywa. Można zobaczyć tradycyjne ludowe stroje. Występują szkoły, domy kultury, lokalni artyści, muzycy i grupy taneczne. Podczas nich wystawiają się okoliczni sprzedawcy czy stowarzyszenia. Rolnicy prezentują maszyny do pracy w polu i dekorują je.
Jakie gwiazdy i gdzie można zobaczyć na dożynkach w 2023 roku?
Dożynki to czas, w którym w mniejszych miejscowościach można zobaczyć wielkie polskie gwiazdy.
W gminie Rykach 13 sierpnia pojawi się zespół Cookies. W gminie Chojnów, 19 sierpnia – Feel z Piotrem Kupichą i formacja Brathanki.
W Kórniku organizowane są głosowania, dzięki którym mieszkańcy mogą wybrać gwiazdę wieczoru. W tym roku ankietę wygrała Sylwia Grzeszczak, mierząc się z samym Sławomirem i Dawidem Kwiatkowskim. Wystąpi na kórnickiej scenie już 19 sierpnia. Tego samego dnia w Kępnicy wystąpią znane zespoły disco polo, czyli Boys, Playboys oraz Milano.
W powiecie mieleckim 2 września można będzie posłuchać koncertu zespołu ENEJ. W powiecie lublinieckim pojawi się Pectus (który wystąpi również na dożynkach powiatowych w Gostyniu 15 sierpnia), ale także kabaret Paranienormalni (również w gminie Dźwierzuty 19 sierpnia). W Choceniu 3 września wystąpią m.in. Cleo, znana z piosenki „My Słowianie” w duecie z Donatanem, Kordian, wykonawca disco polo, oraz Mpower.
Kalendarz dożynek wojewódzkich w 2023 roku
W wielu województwach znana jest już data, miejsce oraz gwiazdy dożynek.
W województwie łódzkim odbędą się 20 sierpnia w Paradyżu, a śląskim – 20 sierpnia w Rudniku Wielkim.
27 sierpnia będą miały miejsce aż w czterech województwach: w wielkopolskim w Pleszewie, mazowieckim w Bieżuniu, gdzie zagrają Blue Cafe, Trubadurzy i Milano, w podkarpackim w Soninie, oraz w lubelskim w Radawcu, w którym na scenie zobaczyć będzie można największą gwiazdę disco polo, czyli Zenka Martyniuka z zespołem Akcent.
W województwie dolnośląskim dożynki odbędą się 2 września w Szczepanowie, a 3 września w województwie opolskim, w Polskiej Nowej Wsi, gdzie zagrają Wilki.
10 września święto plonów odbędzie się w trzech miejscach: w województwie świętokrzyskim w Tokarnie, w województwie podlaskim w Wasilkowie. Dożynki województwa pomorskiego będą trwać od 9 do 10 września w Szemudzie.
Kolejne są w województwie warmińsko-mazurskim 17 września, w Olsztynku, a od 24 do 25 września będą trwać w województwie zachodnio-pomorskim w Przelewicach i będzie można uczestniczyć w koncercie zespołu Poparzeni Kawą Trzy.
Teresa Karwacka
fot: dożynki Pięczkowo, autor: Karolina Kasperek
