Dożynki dawniej – święto ludu wiejskiego i rolników
Dla osób mieszkających na wsi dożynki są nieodłącznym elementem zakończenia wakacji. Dziękować za plony przychodzą nie tylko rolnicy, ale również mieszkańcy miast, których urzeka oprawa organizowanych uroczystości. Dożynki są świętem ludowym połączonym z obrzędami dziękczynnymi za plony i zakończone zbiory zbóż.
Kiedy dawniej obchodzono dożynki?
Przed narodzinami Chrystusa było to święto etniczne Słowian, które obchodzono w czasie równonocy jesiennej, czyli 23 września. Aktualnie tradycja ta jest średnio zachowana, ponieważ większość dożynek odbywa się w jeszcze w sierpniu. W zależności od charakteru święta, ponieważ dożynki mogą być organizowane wyłącznie przez władze gmin, ale również przy współudziale lokalnych parafii, odbywają się w jedną z ostatnich niedziel lub sobót sierpnia. We wrześniu najczęściej odbywają się dożynki powiatowe, podsumowujące żniwa danego roku.
Jak dawniej nazywano dożynki i dlaczego je obchodzono?
W czasach Słowian dożynki były nazywane:
- wyżynkami,
- obrzynkami,
- wieńcami,
- wieńcowym,
- okrężnym.
Jak podają źródła, pierwotnie dożynki mogły wiązać się z kultem roślin i drzew, a następnie z pierwotnym rolnictwem. Wraz z upływem czasu dożynki zaczęto obchodzić na dworach majątków ziemskich ok. XVI w. Ziemianie urządzali święto plonów dla żniwiarzy, do których zaliczano służbę folwarczną i pracowników najemnych. Uroczystość miała być nagrodą dla nich za ciężką pracę w czasie żniw.
Jak wyglądają dożynki dziś?
Po latach dożynki, które w czasach naszych przodków stanowiły kilka odrębnych świąt, połączono w jedno. Aktualnie rolnicy i mieszkańcy wsi obchodzą jednocześnie okrężne i dożynek. Święta te różni to, że pierwsze z nich było biesiadą organizowana jesienią, kiedy z pól zostały zebrane wszystkie plony. Nazwa wzięła się od okrążania pól. Drugie ze świąt miało oznaczać dożęcie oziminy, czyli zbóż ozimych, a następnie przyniesienie wieńca gospodarzowi z pola do domu.
Jakie zwyczaje dożynkowe zachowały się do dziś?
W dzisiejszych czasach widoczne jest zachowanie dawnych tradycji związanych z obchodami dożynek. Jedną z nich jest wyplatanie wieńca, które należy do najstarszych zwyczajów. Dawniej cały obrzęd dożynek rozpoczynał się od wicia wieńca na polu zbóż. Do jego dekoracji używano kwiatów, wstążek itp. Niosła go na głowie najlepsza żniwiarka, czasem pomagali jej parobkowie. Za kobietą ustawiał się barwny orszak żniwiarzy z kosami i sierpami wyczyszczonymi po żniwach.
Pochód zatrzymywał się w kościele, by podziękować Bogu za plony, a następnie przechodził do domu gospodarza dożynek. Wieniec przechowywano w stodole do kolejnego roku, dopóki nie rozpoczęły się nowe siewy. Ziarna, które wykruszono z kłosów, dosypywano do nowego materiału siewnego.
Huczna zabawa do białego rana w dożynki
Nieodłączonym, dawnym elementem dożynek kultywowanym do dziś jest biesiada z poczęstunkiem i tańcami. Wcześniej miała ona miejsce w dworze gospodarza dożynek. Obecnie dożynkowe biesiady są organizowane na terenie domów kultury lub amfiteatrów miasteczek gminnych, choć nie brakuje również wsi, w których nadal odbywają się dożynki.
Jak ewoluowały dożynki?
Wraz z upływem lat dożynki ewoluowały. Pod koniec XIX w. chłopi zaczęli podejmować się organizacji dożynek gospodarskich, na których biesiadowali wraz ze swoimi rodzinami, parobkami i najemnikami. W międzywojniu dożynki wkroczyły w fazę, można by rzec "dostojeństwa", gdyż wyodrębniono dożynki gminne, powiatowe i parafialne.
Kto dawniej organizował dożynki?
W dawnych czasach dożynki były organizowane przez miejscową ludność, co z czasem uległo zmianie, ponieważ po wojnie ich organizacji podejmowały się:
- lokalne samorządy,
- partie chłopskie,
- koła Stronnictwa Ludowego,
- Kółka Rolnicze,
- kościoły,
- szkoły.
Dożynki w czasach PRL-u stanowiły swego rodzaju manifest odrębności chłopskiej, jednak sposób ich obchodów nie różnił się zbytnio od obecnego. Każdym dożynkom towarzyszy wystawa rolnicza, festyn, występy zespołów ludowych i artystycznych.
Oprac. Justyna Czupryniak
